W odpowiedzi na interpelację nr 25677 Pani Poseł Anny Elżbiety Sobeckiej w sprawie zakazu zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach wskazujących na istnienie stosunku pracy uprzejmie informuję, co następuje.
W świetle przepisów Kodeksu pracy (art. 22 § 1) – przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosownie zaś do brzmienia § 11 i § 12 cyt. artykułu, zatrudnienie przy spełnieniu powyższych przesłanek jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy i nie jest dopuszczalne w tej sytuacji zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. Sankcja za naruszenie ww. przepisów jest zawarta w art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy, który stanowi, iż kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
Powołane wyżej regulacje stanowią zatem podstawę działań Państwowej Inspekcji Pracy w przypadku naruszenia przez pracodawcę art. 22 Kodeksu pracy. Warto też pamiętać, iż każdy kto uzna, iż jego umowa cywilna zawarta została w celu obejścia przepisów prawa pracy, może wystąpić do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy albo zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Istotnym uprawnieniem inspektorów pracy w tym zakresie jest prawo do wytaczania powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz obywateli, a także wstępowanie, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium, wynikające z art. 631 Kodeksu postępowania cywilnego.
Wprowadzenie domniemania istnienia stosunku pracy, mogłoby kolidować z podstawowymi zasadami prawa pracy. Zgodnie z art. 10 Kodeksu pracy, każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Natomiast art. 11 Kodeku pracy wyraźnie stanowi, iż nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Ww. zasady gwarantują zatem wolność nawiązania stosunku pracy, co oznacza także możliwość podjęcia przez strony decyzji o wykonywaniu pracy na innej podstawie prawnej, np. umowy cywilnej.
Warto też podkreślić, iż przepisy Kodeksu cywilnego są mniej rygorystyczne niż przepisy Kodeksu pracy i w niektórych sytuacjach, w zależności od potrzeb obu stron, mogą im dać większą swobodę w kształtowaniu treści, formy, jak też okresu obowiązywania umowy.
Mając powyższe na względzie wydaje się, iż prawne uprzywilejowanie umów o pracę (w postaci wprowadzenia domniemania istnienia stosunku pracy) kolidowałoby zarówno z powołaną wyżej zasadą swobody nawiązania stosunku pracy, jak również z systemem prawa cywilnego, wedle którego umowa cywilna, zawarta zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego i na podstawie zgodnej woli stron, stanowi dozwoloną prawem formę nawiązania stosunku prawnego i jej udowodnienie nie powinno odbywać się w formie obalania domniemania.
W takiej sytuacji bardziej uprawniona wydaje się obowiązująca procedura postępowania w takich sprawach, w której w razie sporu, o rodzaju stosunku prawnego łączącego strony decyduje sąd, który nie jest związany żadnym domniemaniem. Tym bardziej, iż kwalifikacja prawna danego stosunku prawnego jako stosunku pracy lub stosunku cywilnoprawnego, należy do wyłącznej kompetencji sądu pracy. Zgodnie bowiem z art. 476 § 1 pkt 11 Kodeksu postępowania cywilnego, sprawami z zakresu prawa pracy rozpatrywanymi przez sądy pracy są sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy.
W odniesieniu natomiast do postulatu wprowadzenia obowiązku zgłaszania każdego podlegającego ubezpieczeniu społecznemu pracownika do ubezpieczenia przed dopuszczeniem go do pracy, pragnę przypomnieć, iż zgodnie z art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Na gruncie ubezpieczeń społecznych istnieje więc automatyzm ubezpieczeń, co oznacza, że sam fakt nawiązania stosunku pracy rodzi obowiązek ubezpieczeń, który trwa aż do ustania tego stosunku. Pracownik, który podpisał umowę o pracę lub otrzymał od pracodawcy pisemne potwierdzenie nawiązania stosunku pracy, ma zatem pewność, że jest objęty ochroną ubezpieczeniową.
Warto podkreślić, iż ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym prawie wszystkich grup społecznych w Polsce, tak wykonujących działalność zarobkową, jak i inne aktywności społeczne i zawodowe, które ustawodawca uznał zasadnymi do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. Tym samym nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zmierzająca do zmiany terminu zgłoszenia do ubezpieczeń tylko w odniesieniu do pracowników, może być dyskryminująca w zakresie pozostałych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych.
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia, o czym stanowi art. 36 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obowiązek ten i termin dotyczy zgłaszania wszystkich ubezpieczonych. Propozycje prowadzące do ewentualnego zróżnicowania sytuacji ubezpieczonych będących pracownikami, od sytuacji innych grup ubezpieczonych, powinny być zatem prowadzone z poszanowaniem treści art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącym o zasadzie równego traktowania. Cytowana ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny, a zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych (…). Wprowadzenie obowiązku zgłaszania do ubezpieczeń społecznych pracowników, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, mogłoby zostać uznane za sprzeczne z zasadą równego traktowania ubezpieczonych.
W artykule 6 cytowanej ustawy określony jest krąg osób fizycznych objętych obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi, wykonujących różnego rodzaju pracę zarobkową oraz pobierających świadczenia.
Zachowanie i stosowanie jednolitych zasad zgłaszania do ubezpieczeń niezależnych od tytułu wymienionego w powyższym artykule jest zatem zasadne i zmiana terminu zgłaszania tylko dla wybranej grupy podmiotów podlegających ubezpieczeniom społecznym, mogłaby rodzić wątpliwości co do zgodności z zasadą równego traktowania wszystkich ubezpieczonych.
Jednocześnie z uwagi na szeroki wachlarz aktywności życiowych rodzących obowiązek ubezpieczenia (działalność gospodarcza, pobieranie zasiłku dla bezrobotnych, stypendium) wprowadzenie postulowanej zasady dla ogółu ubezpieczonych byłoby niezasadne, a czasami wręcz niemożliwe. Ponadto, należałoby również wziąć pod uwagę koszty leżące po stronie płatników składek, które wynikałyby z dokonywania takich „przedzgłoszeń” w przypadku nieprzystąpienia do pracy ubezpieczonego (np. na skutek braku dopuszczenia do pracy przez lekarza medycyny pracy, rezygnacji z zawarcia umowy przez którąś ze stron). Niezaistnienie stosunku ubezpieczeniowego wiązałoby się z koniecznością dokonania wyrejestrowania. Dodatkowo należy podkreślić, że podmioty nieprzestrzegające przepisów znajdują się w mniejszości, a większość płatników rzetelnie wywiązuje się z obowiązku zgłaszania do ubezpieczeń i obostrzanie przepisów uderzy również w nich.
W konkluzji powyższego, już samo zawarcie umowy o pracę na piśmie przed dopuszczeniem pracownika do pracy, a jeśli umowa nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej – potwierdzenie na piśmie jej warunków przed dopuszczeniem do pracy jest, w mojej opinii, wystarczające dla ustalenia istnienia stosunku pracy. Kwestia zgłoszenia do ubezpieczeń jest natomiast następcza w stosunku do powstania stosunku prawnego.
Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan za satysfakcjonujące i wyczerpujące.
źródło: http://www.sejm.gov.pl/